Achtergronden

Wat is een icoon?

Het woord ‘icoon’ komt van het Griekse ‘eikoon’, wat ‘beeltenis, portret of gelijkenis’ betekent. Volgens de huidige spellingsregels schrijf je “icoon” met een “c”, ook volgens de zogenaamde “witte spelling”. In het verleden mocht het ook met een “k” geschreven worden.

Een icoon is een meestal op hout geschilderde afbeelding van Christus, Maria, een heilige, een engel of een gebeurtenis uit het Oude of Nieuwe Testament, geschilderd volgens een bepaalde traditie.

Iconen maken voor de gelovige een bovennatuurlijke realiteit zichtbaar; de heilige die afgebeeld is, is werkelijk aanwezig.

De vervaardiging van iconen is aan strenge regels gebonden. Er mag niet zomaar worden afgeweken van het eenmaal ontwikkelde oerbeeld, het prototype, de eerste icoon van een heilige. In de ‘Hermeneia’ ('Podlinnik 'in het Russisch), het schilderboek, zijn de regels met omtrent het op de juiste wijze afbeelden van de heiligen opgenomen.

Iconendragers

Niet alle iconen zijn op een houten plank geschilderd. Zo kent men in Roemenië achterglasiconen, of glasiconen. Deze worden aan de achterzijde van een glasplaat geschilderd, met eitempera, maar ook wel met olieverf. Het is echte volkskunst, typisch voor Roemenië.

Behalve glasiconen, zijn er ook metalen iconen, gegoten in metaal en dus minder kwetsbaar en vaak als reisicoon gebruikt.Hieronder ziet u een metalen icoon van de Moeder Gods van Altijddurende Bijstand. Soms zijn metalen iconen opengewerkt, zoals hiernaast te zien is. (Nicolaas van Zarajsk). Iconen kunnen ook zijn uitgesneden in ivoor, of (deels) geëmailleerd zijn.

Iconen kunnen met goud of zilver, en allerlei (half)edelstenen of parels versierd zijn. Een oklad (Russisch, 'oplegger') bedekt de achtergrond en de stralenkrans, maar laat de figuur verder vrij. Op sommige iconen is een 'tzata' te zien, een halvemaan-vormig versierd plaatje voor de borst van Christus, met ringetjes vastgemaakt aan het aureool. De riza (Russisch, 'hemd') laat alleen het incarnaat, de vleeskleurige gedeelten van gelaat, handen en eventueel voeten, vrij.

Iconen zijn soms voorzien van een gouden of zilveren beslag, een zogenaamde oklad of riza.

In het noorden van Roemenië ligt Voronet. Het kerkje van het klooster aldaar is aan de buitenzijde helemaal beschilderd met iconen (in de fresco-techniek). In deze streek, Bucovina, zijn meerdere kerken aan de buitenzijde beschilderd met iconen. Deze schilderingen staan op de Werelderfgoed-lijst van de UNESCO.

Er is ook een duidelijke relatie tussen iconen en de mozaiekversieringen in veel kerken, zoals in de Haya Sofia in Istanbul (Hagia Sofia, Aya Sofia – Constantinopel)

De icoonschilderkunst kent een rijke geschiedenis, die nauw samenhangt met de religieuze en politieke ontwikkelingen tijdens het ontstaan van de jonge kerk en de verspreiding van het christendom, maar staat tevens in een schilderkunstige traditie. Ook heden ten dage zijn iconen meer dan louter afbeeldingen van een heilige of gebeurtenis. Op deze site ga ik hoofdzakelijk in op iconen die in eitempera op hout zijn ‘geschreven’. Klik voor meer informatie op een van de onderwerpen hieronder.